پس از فوت متوفي، موضوع توسط اداره ثبت احوال در رايانه ثبت گرديده و سپس شناسنامه آن فرد باطل و گواهي فوت صادر مي‌شود. فوت شخص آثار حقوقی زیادی دارد؛ من جمله این که در اثر فوت انسان اموال او به طور قهری به وراث او منتقل می‌شود، اما به منظور این که وراث بتوانند سهم الارث خود را مطالبه و در آن تصرف کنند، ابتدا لازم است وارث و سهم الارث هر یک از آنان در دادگاه مشخص گردد.
در این خصوص دادگاه پس از رسیدگی، گواهی انحصار وراثت صادر می‌نماید. انحصار وراثت در حقوق عبارت است از معلوم نمودن تعداد وراث متوفی توسط مراجع ذی صلاح.
اشخاص ذینفع در انحصار وراثت عبارتند از :
1. وراث
2. طلبکار متوفی
3. وصی در مواردی که تعیین وراث برای تنفیذ و اجرای وصایای متوفی لازم است.
4. موصی‌له، در مواردی که تنفیذ وصیت مزبور از سوی وراث لازم است.
5. شخصی که از اثبات وراثت شخص دیگری منتفع می‌گردد می‌تواند درخواست انحصار وراثت بدهد. مثل کسی که مالی از ترکه را از وراث خریده است.
مرجع صالح برای گواهی انحصار وراثت و تشریفات آن
ورثه با مراجعه به دادگاه ( در حال حاضر شوراي حل اختلاف در آخرین محل سکونت متوفی ) فرم مخصوص انحصار وراثت را دريافت و اسامي افرادي كه از متوفي ارث مي‌برند را با مشخصات كامل و نسبت آنها با مرحوم در آن فرم درج مي‌كنند و مدارك و مستندات خود را از جمله گواهي فوت متوفي، شناسنامه و كارت ملي كساني كه ارث مي‌برند را پيوست مي‌نمايند و همراه دو شاهد كه متقاضيان ارث را مي‌شناسند، به يكي از دفاتر اسناد رسمي برده تا آنها با گواهي امضا، وراث را تأييد نمايند.
وراث، فهرست كليه اموال و دارايي‌هاي منقول و غيرمنقول متوفي را به اداره دارايي منطقه محل سكونت فرد فوت شده ارائه داده تا گواهي ماليات بر ارث دريافت كنند. سپس ورثه با داشتن مدارك از جمله گواهي فوت متوفي، فرم انحصار وراثت ، گواهي ماليات بر ارث، شناسنامه و كارت ملي متقاضيان دريافت ارث و استشهاديه شهود كه به تأييد يكي از دفاتر اسناد رسمي رسيده باشد، به شورای مذکور مراجعه كرده و درخواست صدور گواهي انحصار وراثت را با تقدیم دادخواست می دهند. شورا پس از بررسي اسناد و مدارك، دستور چاپ يك نوبت آگهي در يكي از روزنامه‌هاي كشور را صادر مي‌كند تا در مدت يك ماه اگر فردي اعتراض و يا ادعايي درباره اين پرونده و اموال فرد متوفي داشته باشد، مراجعه كند و پس از اين مدت اگر كسي ادعايي نداشت، قاضي به استناد دلايل و مستندات پرونده، با صدور گواهي انحصار وراثت، سهم‌الارث وراث را براساس نسبت آنها با متوفي صادر خواهد كرد.
نکات:
• در صورتی كه متقاضی نام یك یا چند تن از وراث را در دادخواست اعلام ننماید . عمل وی در حكم كلاهبرداری بوده با شكایت ایشان قابل تعقیب و مجازات خواهد بود.